X İşareti

 

Öncelikle her zaman dediğim gibi, her işaret her medeniyete göre farklı anlamlar içerir. Bu nedenle işaretleri medeniyetlere göre genel anlamda işlemek en mantıklısıdır. X işareti eğer ki roma rakamı dediğimiz rakam anlamında kullanılmadıysa ki bu 10 sayısına tekabül eder, dönemlerine göre kullanımını şu şekilde açıklayabilirim.

 

Paleotik, Neolitik ve Helenistik dönem. (Hitit,Grek, Pers ve erken Roma)

 

Genel kanı bu dönemlere göre doğru olup 7 cm ve küçük olanlar son noktayı temsil eder. Bu dönemlerde karşılaştığımız deneyimlere göre sadece müjde dediğimiz, hediye sikkeler görülmüştür. Bunlar kimi zaman bir basamak üzerinde kimi zaman ise örme duvar üzerinde olabilir. Bunun dışında yine aynı dönemlere nazaran x işaretinin 7 cm' den büyük olanlarının sınır nişanı olarak ta kullanıldığı tespit edilmiştir.

 

Geç Roma

 

Hıristiyanlığın yayılmasıyla birlikte x işareti çoğu yerde haç formuna dönüştürülmüş ve mezarlarda kullanılmaya başlamıştır. İlk aile putları geç romanın başlarında ortaya çıkarken, aile mezarlarının girişlerinde yer almaktaydı. bu tür x lerin tüm kolları eşit olup ya bulunduğu kayada yada baktığı yönde mezar yerini verirdi. Geç Roma'da tespit edebildiğimiz x işareti ile ilgili şahsi gömüye işaret eden bir bulguya tarafımızdan rastlanılmamıştır. Ta ki Bizans dönemine kadar.

 

Bizans, Ermeni ve Rum dönemleri

  

Ermeni, Rum ve Bizanslılar genelde aynı zamanda aynı yerlerde varlık gösterdiklerinden dolayı işaret anlayışları kültürel olarak aynı sonuçlara dayanmaktadır. X işaretinin istavroz formu en çok bu dönemlerde görülmüştür ve genel kanıya göre 7 cm den küçük olanlar mahzen ve mağara girişlerini temsil etmektedir. Bunun yanı sıra küçük olan x'ler tek mezarları ( tabiri caizse gariban mezarlarını) temsil etmektedir. Ayrıca bu dönemler yağmacılığın ve eşkıyalığın bol olduğu dönemlerdir. 7 cmden büyük olanlar ise son noktadan çok çok bölge anlamını taşır.

 

Eşkıyalarda x

 

Eşkıyaların kullandığı x işretlerinin çözümlerini incelersek, x işaretindeki farklı ve simetrik olmayan formlar ortaya çıkar. Örneğin Rum Bizans ve Ermeni çetelerinin x işaretinin bir kolunu diğerlerine nazaran, kısa-uzun gibi farklı işlemeleri yada kolun bir tarafını murç iziyle mühürlemeleri yada bir kolun ucunda ok işareti yada kesme işaret olarak tamamlamaları bu döneme denk gelir. Bu farklılıklar tamamen yön verme amaçlıdır ve farklı olan kısımda başka bir işaretle karşılaşılması çok muhtemeldir.

 

Rum x işaretlerinde eski Osmanlı uzunluk ölçü birimleri baz alınmış olup, arşın kullanıldığı tarafımızca görülmüş olup x deki farklı kolun arşın hesabına göre verdiği noktanın teyitleri bir kaç yerde yapılmıştır. Eski Rum evlerinde, bahçelerinde yada kuyu üzerindeki derinlik belirten x lere göre arşın hesabını baz almakta fayda vardır. Osmanlı arşın hesabına göre, 75,80 cm' lik tarım mimari (veya sadece zirai), 68 cm uzunluğundaki çarşı arşını vardı. Daha sonra ipek fiyatlarının artması dolayısı ile fiyatı yükseltme yerine ölçü birimi kısaltılarak 65 cm'lik Fars kökenli endaze birimi kullanıldı. bu üç uzunluğu denemekte fayda vardır.

 

Ermeniler ise eşkıya işaretlerini kayaların genelde güneş görmeyen ve açıkça ortada görünmeyen kısımlarına işlemiş olup bunları kimi zaman kabartma kimi zaman oyma kimi zaman ise kök boyası formunda kullanmışlardır ve taş işçiliği Ermenilerde diğerlerine oranla daha muntazamdır. Ermeni eşkıyalarında uzunluk arşın vb değil, ayak, adım, kulaç yada parmak hesabı şeklinde kolaylaştırılmış olup araştırılması daha makbuldür.

 

Eşkıya işaretlerinde yanıltma,tuzak ve tılsım aşırı şekilde görülür. 2 adet x işaretinin tam ortasında bir putun gömüldüğü tecrübeyle sabit olup,  birden fazla x var ise oluşturduğu şekil çevrenin yapısıyla bağdaştırılarak ufak bir harita çıkartılabilir. Bu kimi zaman çarık işareti gibi bir güzergah oluşturur kimi zaman ise sadece belgelerle açıklığa kavuşturulabilecek bir işaret olabilir.

 

Eşkıyalıkta x işaretinin istavroz olarak kullanıldığı forumlarda vardır. Bu genelde saklantıyı koruma amaçlı tılsım, yada gömünün yanında öldürülen kişinin yeminli naaşını temsil eder. Eski dönemlerde gömü en az 2-3 kişiyle saklanır. Biri zabıttır, not alır. Diğeri saklayan kişi yani işi yaptırılan kişi - kişi bu kişi genelde saklama işlemi yaptırılırken öldürülür ve gömüyle birlikte yemin edilerek gömülür- diğeri de saklatan eşkıya başıdır. Bu nedenle istavroz biçimindeki x koruma amaçlı okunan dua tılsım vb ni, yemini yada cenazeyi temsil edebilir.

 

X eşkıya işaretlerinde en çok kafa karıştıran işaretlerden biri olduğundan şunu özellikle belirtmek isterim ki, bu alanda kullanılan x tek başına olmaz. ya başka bir işaretin yardımcı işaretidir yada x ten sonra tamamlayıcı başka bir işaret daha vardır.

 

AYRICA SON OLARAK KONUYU BAĞLAMAK GEREKİRSE X İŞARETİ DAHİL HİÇ BİR İŞARET GİRİŞİN ÜSTÜNDE OLMAZ. BU NEDENLE İŞARETLERİ KIRMAYINIZ VE KAÇAK KAZILARDAN UZAK DURUNUZ. AKSİ TAKDİRDE MESULİYET KABUL ETMİYORUM BENİMKİSİ SADECE BİLİNÇLENDİRME AMAÇLIDIR.