KİLİSE ANLAYIŞINA GÖRE HAÇ ÇEŞİTLERİ ve ANLAMLARI

 

 

Kilise içinde sembollerin kullanılması çok eski zamanlara ait bir uygulama olup, ilk kilisenin başlangıcından itibaren görülmektedir.

 

 

Semboller kiliselerde tarih boyunca aziz hikayelerini anlatmak için ayrıca ayin ve ritüellerine anlam katmak için kullanılmıştır.

 

 

Örneğin bir azizden bahsedilirken onun sembolü daima yanında kullanılması o azizin akılda kalıcılığını arttırır ve sembol onun belirgin bir özelliğini ifade eder. Bu konulara daha sonra değineceğim.

 

 

Bölgelerde yaşamış olan alimlerin, azizlerin ve medeniyetlerin görüş açılarına göre kullanılan haç işaretleri de çeşitlilik göstermiştir. Bu haçlar gerek kilise duvarlarında, gerek evlerde, gerek mezar stellerinde ve kutsal kitap ve kutsanmış objelerde de kullanılmıştır.

 

 

Bu nedenle definecilerin gördüğü bu haç işaretlerinin tanıyabilmesi, bulgunun döneminin ortaya çıkmasında büyük rol oynayacaktır. Araştırmalarıma dayanarak bulabildiğim tüm haç çeşitlerini bu albümde sizlerle paylaşacağım.

 

ALFA VE OMEGA

 

 

Alfa ve Omega Yunan alfabesinin ilk ve son harfleri olup İsa da “İlk ve Son” olarak nitelendirildiği için Mesih'i sembolize eden önemli bir işarettir.

 

 

Genelde haç ile birleşimli olarak çizilen bu sembol Hz İsa nın bizim günahlarımız için çarmıhta vefat ettiğini ve en sonunda da yine onun gelip bizi kurtaracağını ifade eder.

 

 

Bu tür işaretler genelde kilise logosu olarak kullanılmaktadır.

 

 

HAÇ ÇAPA (ANCHOR veya LENGER)

 

 

Anchor (lenger veya gemi demiri); güven, ümit ve ebedî kurtuluşu sembolize eder ve “can lengeri gibi emin ve metin olan o ümidimiz vardır ki, perdenin iç tarafına girer, oraya önden gidenimiz, İsa, Melkisedek tertibi ebediyen başkahin olarak girmiştir” mesajından dolayı büyük bir öneme sahiptir.

 

 

Bir Hristiyanlık sembolü olarak kullanılan bu işaret, zorluk ve zahmetlere karşı umut ve imanı gösterir. Bu demir çapalar zamanla gelişerek 3. yüzyılın başında haça benzer bir şekil almaya başlamıştır.

 

 

Haça gerilmeye işaret etmesi için de bazen üzerine balık figürü yerleştirilmiştir. Bu işaret Hıristiyanların Hz. İsa'dan beklentilerini ifade eder.

 

 

Ayrıca Roma imparatoru Trajan tarafından çapaya bağlanıp denizde sallandırılan Roma Piskoposu Aziz St. Clement’in de sembolüdür.

 

X VE P HARFLERİ

 

X ve P harfleri; Christos kelimesinin ilk harflerini gösterdiği için kutsal bir sembol olarak kabul edilir. Hıristiyan kaynaklarında çoğunlukla Yunanca İsa Mesih'in ilk harflerinden oluşan X P harflerini görmekteyiz ki buna Aziz Andrew haçı da denilmektedir. Çünkü geleneğe göre Aziz Andrew bu şekilde haça (çarmıha) gerilmiştir. Bu haçı ayrı başlık altında da açıklayacağım.

 

TAU HAÇI (CROSS-CRUX COMMISA)

 

 

T harfi (crux commisa veya tau) şeklindeki bu sembol Tertullian tarafından haçın gerçek formu olarak kabul edilmiştir. İsa geldikten sonra inanan herkesin alnı, Kudüs'te bu şekilde damgalanacaktır.

 

Zaferi sembolize eden bu harf bayrak, sancak ve amblemlerde görülen Yunanca bir harftir. İkinci yüzyıldan kaldığı bilinen bir metinde “T harfi şeklindeki haç nimet, lütuf ve kerem demektir” ibaresi geçmektedir.

 

Birçok kilise babası da T harfiyle İsa'nın haça gerilmesi arasındaki ilişkiye değinmişlerdir. Bu figüre 2. yüzyıldan kalma zindanlarda sıkça rastlanmaktadır.

 

 

Ayrıca Mısırda İsrailliler hamursuz bayramı gecelerinde kapı sövelerine kuzu kanıyla bunu yaptıklarından çoğunlukla kehanet haçı yada eski ahit haçı olarak kullanılır. Bir tau haçı sık sık Hz. Musa’nın çölde şeytanı kaldırdığı asa olarak ta resmedilir. St. Anthony hacının bir çeşidi olan bu haç, Hz. İsa’nın yanında çarmıha gerilen hırsızların T haçı şeklinde çarmıha gerildiklerine inanılmasından dolayı hırsızların haçı diye de anılır.

 

LATİN HAÇI (CRUX IMMISA)

Crux immisa veya Latin haçı Hristiyanlık dünyasında çok yaygın olarak kullanılmakta ve İsa'nın bu şekildeki bir haçta öldüğüne inanılmaktadır.

 

 

Bu haçın noktalanan uçları Hz. İsa’ nın çarmıha gerildiğinde çektiği acıyı temsil eder. Dünya günahları için Hz. İsa taaraafından önerilen yüce bir kurbanı hatırlatır. Haç, diriliş ve sonsuz hayatın umudundan yoksundur.

 

BİZANS HAÇI

 

Bizans haçı: Doğu Katolik ve Doğu Ortodoks Kiliselerince kullanılmakta ve üstteki ikinci haç INRI yazısını, alttaki de İsa'nın çarmıhta ayaklarını koyduğu yeri gösterir. Bizans kiliselerinde sıkça kullanılan bu haç kimi mahzenlerde anahtar formunda kullanılmıştır.

 

BİZANS HAÇI 2

 

Çoğunluk olarak Rum Ortodoks Kilise’sinde kullanılan bir haçtır. Günümüzde genellikle Bizans mezar işaretlerinde aile putu olarak görülebilir.

 

 

SLAV HAÇI

Slav haçı: Doğu Katolik ve Rus Ortodoks Kiliseleri tarafından kullanılmıştır. Üstteki çizgi, Pilate’ nin Hz. İsa’ nın başı üzerine yerleştirdiği INRI şeklinde kısaltılmış yazıyı temsil eder. Bizans haçına benzeyen bir semboldür. Tek farkı alttaki dayanağın diyagonal olmasıdır.

 

 

Bu şekildeki yana yatış Mesih'in çarmıhta iken çektiği elem ve ızdırabın sonucudur. Ayrıca düşük tarafın günahkarları ve cehennemi, yüksek tarafın ise göğü ve cenneti işaret ettiğine inanılır.

 

 

Diğer yandan düşük taraf İsa ile birlikte asılan kötü hırsızı, yüksek taraf ise, cennette onunla birlikte olacağına inanılan iyi hırsızı temsil etmektedir. Bir başka inanışa göre İsa’nın bacak uzunluğu eşit değildi.

 

Diğerine göre ölümünde gelen deprem çarmıhı yamulttu. Başka bir inanca göre de bu eğri çizgi St. Andrew’ in çarmıhıdır. St. Andrew’in Hristiyanlığı Rusya’ya tanıttığına inanılır.

 

YUNAN HAÇI

Yunan haçı, Hristiyanlığın baskı gördüğü dönemlerde çok kolay saklanmaya müsait olması yönüyle öne çıkmış ve daha sonra da devam etmiştir. Kolları eşit uzunlukta olan eski haç şeklidir.

 

 

KUDÜS HAÇI (JERUSALEM)

 

 

Kudüs haçı: Haçlıların haçı olarak da adlandırılır. Avrupalılar Haçlı Seferleri esnasında Müslümanlarla savaşırken Hristiyan askerlerin omuzlarında ve bayraklarında taşıdıkları bir haç sembolüdür. Beş Yunan haçından oluşmaktadır.(kollarının eşitliğinden dolayı).

 

 Ortadaki büyük Yunan haçı aslında 4 adet tau hacının birleşimiyle meydana gelmektedir. Bu eski ahit kanunlarını temsil eder. Etrafındaki 4 küçük Yunan haçta Mesih’in İncilindeki kanunların icra edildiğini temsil eder.

 

 

 Bazıları bunu kilisenin misyonerlik işi olarak yorumlamaktadır.(İncilin dört bir yana yayılması). Bir başka inanca göre de beş haçın İsa’ daki beş yarayı ifade ettiğidir. (Eller, ayaklar ve kenar)

 

MALTA HAÇI

 

 

Malta haçı; şövalye Aziz Yuhanna'nın faaliyetlerini ve kuruluşunu temsil eder ki, Kudüs'e gelen Hristiyan hacılara hizmet eden ve Haçlı Seferleri esnasında da askerlere yardımda bulunan bir kişidir. Malta hacı en büyük askeri hastane topluluğu olan Malta ile bağlantılıdır.

 

 

Topluluk bir çok ülkede kızılhaç (Bizde ki Kızıl ay gibi düşünebilirsiniz) gibi görev yapmaktadır ve dünyanın önemli şehirlerinin birkaçında diplomatik olarak temsil edilmektedir.

 

 

Haçın her bir ucundaki iki sivri yönlerin toplamı sekiz etmekte ve bu da İsa'nın Dağdaki Vaazı'nın ilk sekiz emrine delalet etmektedir. Acı çekme, haçın alttaki ucu; umut, zirvesi; çaba, yatay kolun sol uç noktası ve inayet, kolun sağ uç noktası olarak da yorumlanmaktadır.

 

Bir başka inanca göre göre bu sekiz uç bir şövalyenin sekiz özelliğini ifade etmektedir. Kendini tanrıya adama, sadakat, cömertlik, cesaret, onur ve ihtişam, ölümü küçük görme, yardım severlik ve kiliseye derin saygı. Bu haç aynı zamanda Templar şövalyelerinin mühründe, bir çok ülkenin önemli cemiyetlerinin madalyon ve amblemlerinde ve Malta’ lı ticaret gemilerinin bayraklarında bulunmaktadır.

 

VAFTİZ HAÇI

 

 

Vaftiz haçı; iki Yunan haçının iç içe geçmiş şeklinden ibaret olup, Christ'in ilk harfi olan X, vaftizin ve yeniden doğuşun sembolüdür.

İlk Hristiyan yapılarında Yunanca Mesih (Xristos) isminin ilk harfini göstermek üzere X harfi bazen bir balık tarzında resmedilmiştir. Bazen de I ve X harfleri ki her ikisi de Yunanca Mesih İsa (Iesus Xristos) deyiminin ilk harfleri olarak kullanılmıştır.

 

CALVARI (CALVARY) HAÇI

 

 

Calvari haçı; iman, ümit ve sevgiyi simgeleyen üç basamaklı bir haçtır. Üç basamağın üzerindeki latin haçı, Calvary tepesini temsil eder. Calvary Hz. İsa’nın Jarusselam da çarmıha gerildiği tepenin Roma ‘ daki ismidir.

 

 

İNCİL HAÇI

 

 

İncil haçı; alttaki dört basamakla Dört İncili göstermektedir. Diğer betimlemeler. Calvary haçıyla aynı anlamları taşımaktadır.

 

 

ST. ANDREW HAÇI (CRUX DECUSATTA)

 

 

Crux decusatta veya Aziz Andrew haçı; Roma rakamlarından 10'u göstermekte ve bu din adamının bu tarzda bir haç taşımasından dolayı böyle adlandırılmıştır.

 

 

Bu formdaki haç, İngiltere ile birleşmeden önceki İskoçya bayrağı için kullanılan bir semboldü. İnançlara göre St. Andrew, hak etmediği halde efendisi gibi çarmıha gerildi.Sonrada çarmıhının farklı yapılması için yalvardı. Tevazu ve acı çekmenin simgesidir.

 

KELT HAÇI (IONA HAÇI)

 

 

Kelt haçı; İrlanda ve İskoçya bölgelerinin Hıristiyanlaştırılmasını simgelemekte olan genellikle taştan haçlardır.

 

 

Ayrıca 6. yüzyılda St. Columba tarafından Iona adasına götürülen haç formudur.

 

 

PETRUS HAÇI

 

 

Petrus haçı; Aziz Petrus öldürüleceği zaman İsa'ya saygısından dolayı onun gerildiği haçın tam tersi bir haçı tercih etmiştir. Bu haç ters çevrilmiş bir Latin haçını andırmaktadır.

 

 

Son dönemlerde Satanistler de bu haçı kullanmaya başlamışlardır. Çünkü Satanist akımların ayinlerinin bir çoğu, Katolik ayinlerinin alaya alınmış bir uygulamasıdır.

 

 

Ters çevrilmiş haç, baş aşağı edilip hakarete uğratılmış İsa ve yakarışlarda Tanrı'nın yerine konmuş İblis bunun örneklerindendir.

 

PAPALIK HAÇI

 

 

Papalık haçı; Papanın Roma'nın başpiskoposu, Batı'nın patriği ve havarilerin reisi Petrus'un varisi olması şeklindeki üçlü fonksiyonu temsil etmekte ve haçın üst ucunda üç yatay şerit bulunmaktadır.

 

 

Başka bir inanışa göre bu üç şerit, Calvary deki üç haçı, bir diğer inanışa göre de papanın üç otorite dünyasını simgeler. (Kilise, dünya ve cennet)

 

 

Bu haç papalık makamının resmi amblemidir. Ondan başkası kullanamaz.

 

LORAINNE HAÇI

 

Lorainne haçı; başpiskopos,kardinal ve patrikler tarafından hiyerarşik simge olarak kullanılan üstte iki şeridi olan bir haçtır.

 

 Üstteki çizgi INRI yazısını ifade eder. Latin haçından ulaşan ama üst tarafında özel bir traversi olan ve İNRİ yazısını simgeleyen bu travers ilk evvel şark Kilise’sinde ortaya çıkmış ve kulanılmıştır.

 

 

Daha sonra altıncı YY’da batı’da kullanılmaya başlanmıştır. Ayrı olarak’ta bu Haç Macaristan, Litvanya ve Slovakya armalarını süslemektedir.

 

KIPTİ HAÇI

 

 

Kudüs haçını çok anımsatan bu Haç, Kıpt – Ortodoks Kilisesinden kullanılmaktadır.


ERMENİ HAÇI

 

Ermenilerin haçı olarak tanılan bu Haç, çoğunluk olarak Ermenistan, Gürcistan, İran ve Türk Ermenileri tarafından kullanılmaktadır.

 

 

M.S. 3’üncü YY’dan beri Ermeni Kilise’lerinde görünmektedir. 

 

ÇATAL HAÇ

 

 Bu Haç Kutsal Kitap’tan yaşam ağacını simgelemekte ve 13’üncü YY’da batı Avrupa’da ortaya çıkmıştır. Bahçede iyi meyve veren türlü türlü güzel ağaç yetiştirdi. Bahçenin ortasında yaşam ağacıyla iyiyle kötüyü bilme ağacı vardı. (yaratılış 2.9)

 

 

 

LAZAR HAÇI

Lazarın haçı olarak tanılanmakta ve çarmıhın uçlarında bulunan bu üçlü işaret, üçlü birliğini Baba, Oğul ve Kusal Ruh’u simgelemektedir.

 

 

 

Kaynakçalar

·         Dinsel Bir Sembol Olarak Haçın Tarihi, V Doç. Dr. Kadir Albayrak Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dinler Tarihi Öğretim Üyesi

·         https://gizliilimler.tr.gg/Dinsel-B...

·         Günay Tümer-Abdurrahman Küçük, Dinler Tarihi, Ankara 1997, 302.

·         G.Barker, Onun İzinde, Zafer Matbaası, İstanbul 1985, 163.

·         Samih Turgay Ünal-Anibal Akdamar, Türkiye'de Laiklik İlkesi ve Yehova'nın Şahitleri, Ümit Matbaası, İstanbul 1983, 99-100.

·         R. J. Zwi Werblowsky, “On Studying Comparative Religion”, Religious Studies, ed. H. D. Lewis, Cambridge University Press, London 1975, XI. 148.

·         Muhammed Ebu Zehra, Muhâdarât fi'n-Nasraniyye, Darü'l-Fikri'l-Arabî, 3.Baskı, Kahire 1961, 101-102.

·         Why Do Orthodox Christians Cross Themselves Different than Roman Catholics?, www. orthodox.net/articles/about-crossin.... 01.03.2004.

·         Sign of the Cross, www.newadvent.org/cathen/13785a.htm; The Sign of the Eastern Church, www.dhsparish.com/sign.html. 01.03.2004.

·         İbranilere, 6/19-20. [12] Symbols of God, the Crucifixion, Christianity and Church,www.kensmen.com/catholic/symbolhtml. 12.02.2004.

·         Huston Smith, “Dünya Dinlerinde Hayatın Anlamı”, Yayına hazırlayanlar; Joseph Runzo-Nancy M.Martin, Dünya Dinlerinde Hayatın Anlamı, Çev. Gamze Varım, Say Yayınları, İstanbul 2002, 391.

·         el-Yesû'î, “es-Salîbü ve's-Salbü Kable'l-Mîlad ve Ba'deh”, 223.

·         Christian Symbolism, landru.i-link-2.net/shnyves/Christi.... 10.03.2004.

·         Why Is the Cross the Symbol of Christianity? www.gospelcom.net/lpea/firstpriorit... /feature_spsb1.shtml. 10.03.2004.

·         Altın Göz ( İşaretler ve Semboller, Öncü Dedektör Arkeolog Erdal ÖNLEK)

·         http://www.hristiyanforum.com/forum/showthread.php?t=317474

·         https://definebilimi.com/                       

 

Bilgiler malum kaynaklardan toplanmış olup, derleme bana aittir.Yeni araştırmalar için takipte kalın. Mfr Hunter